Rak szyjki macicy, rak jajnika i rak trzonu macicy są najczęściej występującymi nowotworami narządu płciowego kobiety. W odróżnieniu od raka trzonu macicy (endometrium) rak szyjki rozwija się w dolnej części macicy. Występuje rzadko przed 20. rokiem życia. Szczyt zachorowań przypada na czwartą i piątą dekadę życia. Polska należy do krajów o średniej zachorowalności i umieralności na raka szyjki macicy w porównaniu z innymi krajami na świecie.

Codziennie z jego powodu umiera kilka Polek. Od 5 lat realizowany jest Ogólnopolski Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka dla kobiet w wieku od 25 do 59 lat, w ramach którego wykonywane są, raz na trzy lata, bezpłatne badania cytologiczne. Światowe statystyki pokazują, że taka częstotliwość badań wystarczyłaby do znaczącej redukcji zachorowań na inwazyjnego raka szyjki macicy.

Dzięki podstawowym badaniom cytologicznym można wychwycić go we wczesnym stadium, co zdecydowanie poprawia przeżywalność.

Do czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi tego nowotworu należą między innymi: wiek, infekcje wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) , wczesne rozpoczęcie życia seksualnego, duża liczba partnerów seksualnych, palenie papierosów . Bardzo ważnym czynnikiem jest tzw. „czynnik męski” , który oznacza zwiększenie ryzyka zachorowania u kobiety współżyjącej z mężczyzną , którego partnerka zmarła na raka szyjki macicy.

W 2008 roku profesor Zur Hausen z Niemiec, otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny, za wykrycie czynnika sprawczego raka szyjki macicy. Wykazał on, że rozwój nowotworu szyjki macicy związany jest z infekcją tzw. onkogennych typów wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV) . Jest to związek 50 razy większy, niż pomiędzy długoletnim paleniem papierosów, a możliwością zachorowania na raka płuc. To odkrycie stworzyło po raz pierwszy w historii medycyny szanse na profilaktykę pierwotną opartą o szczepienia przeciwko HPV.

Obecnie w Polsce dostępne są dwie szczepionki: dwuwalentna - przeciw typom 16 i 18 HPV oraz czterowalentna - przeciwko typom 6, 11, 16 i 18. Od 2008r szczepienia te trafiły do kalendarza szczepień zalecanych przez Ministra Zdrowia. Kilkadziesiąt samorządów podjęło decyzję o realizacji programów profilaktyki raka szyjki macicy i akcji szczepień przeciwko wirusowi HPV.

W 26 krajach świata szczepienia przeciw HPV są finansowane z pieniędzy publicznych. Połączenie aktywnego programu przesiewowych badań cytologicznych, ze szczepieniami przeciwko HPV może sprawić, że rak szyjki macicy zostanie chorobą znaną tylko z podręczników.

Rak szyjki macicy dotyczy dolnej, wąskiej części macicy. Szyjka łączy dolną część macicy z pochwą, stanowiącą kanał rodny. Do rozwoju raka szyki macicy dochodzi, gdy jej zdrowe komórki zmieniają się i rozwijają w sposób niekontrolowany, tworząc masę zwaną guzem . Zmiana ta może mieć charakter łagodny (zmiana niezłośliwa) lub złośliwy (zmiana rakowa). Guz nowotworowy jest to zbiór dużej liczby komórek nowotworowych, które mają zdolność do rozprzestrzeniania się do innych części ciała.

Nowotwór szyjki macicy

W celu diagnostyki zmian komórek przeprowadza się badanie cytologiczne, którego wyniki ocenia się według zalecanego obecnie systemu klasyfikacji Bethesda, lub w pięciostopniowej skali wg Papanicolau.

System Bethesda określa:

• czy wymaz zawiera materiał odpowiedni do oceny

• ogólne stwierdzenie, czy obraz cytologiczny jest prawidłowy, czy nie

• dokładny opis zmian, zgodny z obowiązującą terminologią.

Zmiany ASCUS, LSIL, HSIL wymagają dalszej diagnostyki.

Interpretacja systemu Papanicolau:

Stopień I - prawidłowe komórki szyjki macicy

Stopień II - obok prawidłowych komórek nabłonka szyjki obecne są komórki zapalne

Stopień III - widoczne nieprawidłowe komórki z cechami dysplazji komórkowej

Stopień IV i V - obecne komórki nowotworowe

Stopień III, IV i V oznaczają wynik nieprawidłowy, oraz konieczność dalszej diagnostyki.

W przypadku nieprawidłowego wyniku cytologicznego, pacjentka często zostaje poddana badaniu kolposkowemu. Kolposkop umożliwia oglądanie szyjki w powiększeniu 30 - 40 krotnym, co pozwala określić stan nabłonka oraz jego strukturę. Kolposkopia umożliwia precyzyjne pobranie do oceny histopatologicznej wycinków z miejsc najbardziej podejrzanych.

Wyróżniamy następujące stany chorobowe:

Stan przedrakowy - mamy z nim do czynienia jeśli w komórkach nabłonka pojawią się zmiany atypowe ( CIN ). Wykryty w porę może być wyleczony, co zapobiega przekształcaniu się w raka szyjki macicy.

Rak przedinwazyjny – to sytuacja kiedy komórki przedrakowe przekształcają się komórki nowotworowe. Zmiana ta ograniczona jest wyłącznie do nabłonka szyjki macicy, co oznacza, że nie wnika głęboko i jest całkowicie wyleczalna.

Rak inwazyjny – zazwyczaj rozwija się z nadżerki. Dochodzi wtedy do sytuacji, kiedy komórki nowotworowe wnikają głębiej, przekraczając granice nabłonka. Rak inwazyjny nacieka sąsiednie tkanki i poprzez układ krwionośny, czy chłonny, przenosi się do odległych obszarów w organizmie, tworząc przerzuty. Takie stadium jest sytuacją groźną dla życia i wymaga specjalistycznego leczenia. Rokowanie pogarsza się w miarę zaawansowania nowotworu.